به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ چاقی و اضافه وزن یکی از جدی‌ترین مشکلات سلامت عمومی در جهان است که امروز میلیون‌ها کودک و نوجوان را گرفتار کرده است. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، در سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۹۰ میلیون کودک و نوجوان با این مشکل روبه‌رو بودند و از این میان، حدود ۱۶۰ میلیون نفر چاق محسوب می‌شدند. این آمار تنها به یک نگرانی ظاهری محدود نمی‌شود، چرا که نوجوانان مبتلا به اضافه وزن بیش از همسالان خود در معرض بیماری‌هایی چون فشار خون بالا، مشکلات متابولیک و حتی اختلالات روانی اجتماعی قرار دارند. از سوی دیگر، خطر چاقی در بزرگسالی برای این گروه تا پنج برابر بیشتر از دیگران برآورد شده است. همین مسئله، اهمیت پرداختن به موضوع و انجام پژوهش‌های دقیق‌تر در این حوزه را روشن می‌کند.
با وجود گستردگی تحقیقات جهانی، بیشتر ابزارهایی که تاکنون برای سنجش کیفیت زندگی نوجوانان استفاده می‌شدند، پرسشنامه‌های عمومی بودند که چندان مناسب بررسی وضعیت خاص نوجوانان دارای اضافه وزن و چاقی نبودند. این پرسشنامه‌ها معمولا اطلاعات کلی در زمینه وضعیت جسمانی ارائه می‌دهند، اما قادر به انعکاس تغییرات روان‌شناختی و اجتماعی نیستند. درحالی‌که مطالعات نشان داده‌اند نوجوانان مبتلا به چاقی نه تنها در فعالیت‌های روزمره، بلکه در روابط اجتماعی و اعتماد به نفس خود نیز دچار مشکل می‌شوند. به همین دلیل، استفاده از ابزار اختصاصی سنجش کیفیت زندگی می‌تواند تصویر دقیق‌تر و کامل‌تری از این مسئله ارائه دهد.
در همین راستا، گروهی از پژوهشگران ایرانی به سرپرستی سمیرا ربیعی از گروه تحقیقات تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، شهید صدوقی یزد و دانشکده علوم پزشکی اسفراین، مطالعه‌ای تازه در این زمینه انجام داده‌اند. آن‌ها با بهره‌گیری از یک پرسشنامه ویژه برای نوجوانان دارای اضافه وزن، سعی کردند وضعیت جسمی، روانی و اجتماعی این گروه سنی را با دقت بیشتری بررسی کنند.
این مطالعه بر روی ۱۷۰ نوجوان دختر و پسر در رده سنی ۱۱ تا ۱۸ سال انجام شد. شرکت‌کنندگان از مدارس استان خراسان شمالی انتخاب شدند و نمونه‌گیری به روش خوشه‌ای صورت گرفت. پژوهشگران با استفاده از پرسشنامه اختصاصی کیفیت زندگی مرتبط با چاقی (IWQOL-kids) اطلاعات مربوط به نوجوانان را جمع‌آوری کردند. سپس این داده‌ها با نرم‌افزار آماری مورد تحلیل قرار گرفت تا رابطه بین شاخص‌های مختلف کیفیت زندگی و شرایط نوجوانان روشن شود.
نتایج این بررسی نشان دادند که نمره کلی کیفیت زندگی در نوجوانان دارای اضافه وزن و چاقی چندان مطلوب نیست. این نمره در میان دختران و پسران تفاوت‌هایی داشت، به‌طوری‌که برخی ابعاد زندگی روزمره در یک جنسیت بیشتر از دیگری تحت تأثیر قرار گرفته بود. همچنین مشخص شد که سن نوجوانان و تعداد خواهر و برادر آن‌ها با ابعادی مانند عملکرد جسمانی، اعتماد به نفس، روابط خانوادگی و تعاملات اجتماعی ارتباط معنادار و قابل توجهی دارد.
در گام بعدی، پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که کیفیت زندگی نوجوانان تنها به مسائل جسمانی محدود نمی‌شود، بلکه عوامل روانی و اجتماعی نیز نقشی تعیین‌کننده دارند. به بیان دیگر، نوجوانانی که در خانواده‌های پرجمعیت‌تر زندگی می‌کنند یا سن بالاتری دارند، ممکن است تجربه متفاوتی از روابط اجتماعی و اعتماد به نفس داشته باشند. این نکته نشان می‌دهد که توجه به محیط زندگی و شرایط خانوادگی، در کنار درمان‌های پزشکی و تغذیه‌ای، برای بهبود وضعیت نوجوانان ضروری است.
اهمیت این یافته‌ها زمانی بیشتر روشن می‌شود که بدانیم چاقی در دوران نوجوانی صرفا یک وضعیت گذرا نیست. این مشکل می‌تواند در سال‌های بعدی زندگی به بیماری‌های مزمن جدی مانند دیابت نوع دو، بیماری‌های قلبی یا اختلالات روانی منجر شود. بنابراین، شناسایی تأثیر چاقی بر کیفیت زندگی و طراحی مداخلات مناسب برای بهبود شرایط، نقشی کلیدی در آینده سلامت جامعه ایفا می‌کند. همچنین، استفاده از پرسشنامه‌های اختصاصی می‌تواند به متخصصان بهداشت و درمان کمک کند تا با دیدی روشن‌تر درباره مشکلات نوجوانان تصمیم‌گیری کنند.
این پژوهش که نتایج آن در «مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران و انجمن علمی اپیدمیولوژیست‌های ایران منتشر شده است، همچنین بر لزوم مشارکت خانواده‌ها و مدارس در روند سنجش و درمان تأکید دارد. چون بسیاری از نوجوانان اهمیت تکمیل پرسشنامه‌ها را درک نمی‌کردند و بخشی از پاسخ‌ها ناقص بود.
پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند که والدین و مربیان مدرسه در این فرآیند فعالانه‌تر دخالت کنند تا داده‌ها دقیق‌تر و معتبرتر شوند. از سوی دیگر، تفاوت‌های جنسیتی در ترکیب بدنی مثل بافت چربی بیشتر در دختران یا توده عضلانی بالاتر در پسران می‌تواند بر کیفیت زندگی اثر بگذارد و نیازمند بررسی‌های آینده است.